1
دانشجوی دکتری عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی )ره(، دانشگاه ادیان و مذاهب قم ) نویسنده مسئول(
2
استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم
چکیده
در سنت اسلامی «کشف و شهود» مهمترین راه برای شناخت و دریافت حقایق هستی شمرده شده است، معرفتی که شهودی ـ حضوری است و نتایجی غیرقابلتردید دارد. دینپژوهان غربی همچون شلایرماخر از آن به «تجربه عرفانی» تعبیر کردهاند. در آثار مرتبط با سیر و سلوک راههایی همچون عشق و معرفت برای حصول شهود مطرح شده است. در مشرب عرفانی امام خمینی Q «مشاهده حضوریه و مکاشفه معنویّه» باارزشترین و معتبرترین معرفتهاست و دارای مراتب متعدد است. ایشان در بحث از ضرورت اصلاح نفس، ضمن تأکید بر دلایل برهانیّه و سلوک عقلی در قدمهای اول سلوک، معتقدند علم باید به عمل الهی منتهی شود و سالک نمیتواند با قواعد کلى از قبیل دور و تسلسل و مقدمات برهان، حقایق الهی را مشاهده کند؛ بلکه معرفت حقایق نورانی فقط با ارتیاضات قلبیه به دست میآید. ایشان با تقسیم سلوک به دو قسم: «سلوک علمی و روش برهانی»، و «سلوک عرفانی ـ معنوی و وجدانی ـ عیانی»، و «اصحاب السلوک العلمی» خواندن سالکان طریق اوّل، نقش اصلی در رسیدن سالک به «معرفت عرفانی» را به سلوک عملی، تعمّل و تذکّر، تصفیه و تطهیر قلب، با پیروی از انسانهای کامل سپرده اند.