مرگ‌اندیشی از منظر امام محمد غزالی و شیخ احمد غزالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سایر

2 استادیار

چکیده

در آثار مربوط به تصوف می­توان دو رویکرد در مواجهه با مرگ را تشخیص داد: در رویکرد نخست مرگ به­عنوان واقعیتی انکارناپذیر پذیرفته بوده و با توجه به عظمت و اهمیت آن سعی در آمادگی برای مرگ و یاد مرگ در دنیاست. در رویکرد دوم عارف از این مرتبه فراتر می­رود و مرگ را به عرصة زندگی می­کشاند و با تجربة فنا (مرگ پیش از مرگ) از تعاریف و چارچوب­های تعریف­شده برای مرگ عبور می­کند. محمد و احمد غزالی نمایندگان مهم این دو رویکرد هستند. امام محمد غزالی که بزرگ­ترین نمایندة اخلاق عرفانی است، بر مبنای دنیاگریزی و آخرت­اندیشی به مسئلة مرگ می­پردازد و با توجه به نگرش اخلاقی خود وجه هلاکت آن را پررنگ می­سازد و بر آماده شدن برای مرگ تأکید می­ورزد. اما محوریت عشق در اندیشة عرفانی احمد غزالی، باعث شده وی به مرگ نیز از این زاویه بنگرد. عشق در نگاه احمد غزالی عامل حرکت انسان برای دیدار با حق است و سالک در این مسیر به فنای عاشقانه دست می­یابد. از سوی دیگر از بُعد معرفت­شناختی دستیابی به مراتب بالای معرفت جز با مرگِ تعینات حاصل نمی­شود. این دو بعد به­طور هماهنگ در اندیشة او با یکدیگر پیوند یافته و در مفهوم عشق تنیده شده­اند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. اکبرزاده، فریبا، مهدی دهباشی و جعفر شانظری، 1393؛ «بررسی و تحلیل تطبیقی مرگ و رابطة آن با معنای زندگی از دیدگاه مولوی و هایدگر»، الهیات تطبیقی، شمارة 11.
  3. پورجوادی، نصرالله، 1387؛ بادة عشق، تهران: کارنامه.
  4. --------------، 1394؛ دریای معرفت، تهران: هرمس.
  5. --------------، 1358؛ سلطان طریقت، تهران: آگاه.
  6. جام، احمد (ژنده­پیل)، 1368؛ انس­التنائبین، تصحیح: علی فاضل، تهران: توس.
  7. چادستر، دیوید، 1393؛ شور جاودانگی، ترجمه: غلامحسین توکلی، چ دوم، قم: ادیان و مذاهب.
  8. رودگر، محمد، 1390؛ عرفان جمالی در اندیشه­های احمد غزالی، قم: ادیان.
  9. زرین­کوب، عبدالحسین، 1364؛ فرار از مدرسه، چ سوم، تهران: امیرکبیر.
  10. 10.  سبزواری، هادی بن مهدی، بی­تا؛ شرح مثنوی موسوم به شرح اسرار، تصحیح: مصطفی بروجردی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
  11. 11.  سجادی، سیدجعفر، 1386؛ فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.

12. شمس تبریزی، محمد، 1392؛ مقالات شمس، کاظم عابدینی، چ پنجم، تهران: امیران.

  1. 13.  عباسی داکانی، پرویز، 1376؛ «فرارفتن از خویش»، نامة فلسفه، شمارة 1.
  2. 14.  عطار نیشابوری، فریدالدین، 1355؛ تذکره­الاولیا، تصحیح: محمد استعلامی، تهران: زوار.

15. عین­القضات همدانی، 1341؛ تمهیدات، تصحیح: عفیف عسیران، تهران: منوچهری.

  1. 16.  غزالی، احمد، 1368؛ التجرید فی کلمه التوحید، تصحیح: احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.

17. ----------، 1319؛ تازیانة سلوک، به اهتمام نصرالله تقوی.

18. ----------، 1359؛ سوانح­العشاق، تصحیح: نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

19. ----------، 1376؛ مجالس، تصحیح: احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.

  1. 20.  غزالی، محمد، 1386؛ احیاء علوم­الدین،ترجمه: محمد خوارزمی، تصحیح حسین خدیوجم، چ پنجم، تهران: علمی فرهنگی.

21. -----------، 1375؛ کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، ج اول و دوم، تهران: علمی فرهنگی.

  1. 22.  ----------، 1371؛ کتاب­الاربعین، ترجمه: برهان­الدین حمدی، چ چهارم، تهران: اطلاعات.

23. -----------، 1367؛ نصیحه­الملوک، تصحیح: جلال­الدین همایی، چ چهارم، تهران: هما.

  1. 24.  فرامرزقراملکی، احد و زهرا حسینی، 1390؛ «نگاه رازی طبیب و مولوی عارف به مرگ هراسی»، ادب فارسی، شمارة 3.
  2. 25.  قشیری، عبدالکریم بن هوازن، 1385؛ رسالة قشیریه، ترجمه: ابوعلی عثمانی، تصحیح: بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: علمی فرهنگی.
  3. 26.  مجاهد، احمد، 1376؛ مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، چ سوم، تهران: دانشگاه تهران.

27. مختاری، مسروره، پاییز و زمستان 1395؛ «معرفت در سوانح­العشاق و لمعات»، پژوهش­های ادب عرفانی، شمارة 31.

28.مولوی بلخی، جلال­الدین محمد، 1379؛ مثنوی معنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران: قطره.