مقام ذات و الوهیت حق نزد ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در این مقاله، دو نظر از نظریات ابداعی و اختصاص ابن عربی بررسی شده‌است: 1. تفکیک میان مقام ذات و الوهیت (اسما و صفات) خداوند. از آنجا که عرفان و به‌خصوص عرفان ابن عربی مبتنی بر نظریة تجلی و ظهور است، دیدگاه او در ساختار همین نظریه قابل فهم و درک است؛ به عقیدة وی، ذات حق به هیچ نحوی از انحا، در عالم ظهور و تجلی نکرده  بر این ساس هم هیچ راهی برای درک ذات خدا در اختیار بشر نیست. ذات او نه تنها در ازل «کنز مخفی» بود، بلکه هم‌اکنون نیز از نظرها نامرئی است. طبق این نگاه به ذات  حق است که ابن عربی مخالف اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی است و معتقد است که ذات حق را تنها از راه شهود باطنی می‌توان فهمید، لیکن از طریق شهود نیز هیچ کس نمی‌تواند نسبت به ذات حق احاطه یابد. این دیدگاه ابن عربی مخالف نظر اهل نظر (متکلمان و حکما) می‌باشد که تلاش بسیاری انجام داده‌اند تا از طریق براهین مختلفی همچون جهان‌شناسی، وجودشناسی، اتقان صنع، برهان‌ صدیقین و مانند آن، وجود خدارا اثبات کنند. 2. همچنین ابن عربی بر اساس محور قرار دادن نظریة تجلی و ظهور بر این باور است که «علم تابع معلوم» است و مقصود وی از «معلوم» وجود خداوند است و می گوید مادام که خداوند خود را در عالم ظاهر وآشکار نساخته‌است، ما نمی‌توانیم به وجود او پی ببریم، زیرا علم و آگاهی ما تابع تجلی و ظهور اوست .این دیدگاه وی نیز در تقابل با دیدگاه متکلمان و حکماست، زیرا آنها بر این باورند که انسان به‌صورت نظری و با قطع نظر از ظهور و تجلی خداوند، می تواند وجود او را اثبات است، نتیجة این دیدگاه اهل نظر این است که «معلوم تابع علم» است و انسان به‌صورت انتزاعی توانائی اثبات وجود خدارا دارد. روش نویسنده در نوشتن این مقاله، روش جمع‌آوری اطلاعات بر اساس متون ابن عربی و توصیفی است.

کلیدواژه‌ها


  قرآن کریم
ابن عربی، محیی‌الدین، 1423ه.ق/2002؛ ابن عربی، تحقیق: دکتر محمود مطرجی، بیروت: دارالفکر.
-----------------،بی تا؛ ابن عربی، بیروت: دارالصادر.
-----------------، 1380؛ فصوص الحکم، به همراه تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، تهران: الزهراء.
-----------------، 2003م؛ کتاب المعرفه، تحقیق: محمدامین ابوجوهر، دمشق: دارالتکوین.
-----------------، 1421 ه.ق/ 2000م؛ مجموعه رسائل ابن عربی، بیروت: دارالمحجّه البیضاء.
جامی، عبدالرحمان، 1381؛ نقدالنصوص، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
خوارزمی، تاج الدین حسین، 1379؛شرح فصوص الحکم، قم ، بوستان قم
شیرازی، صدرالدین، 1981م؛  الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عطّار، فریدالدین ،1383 ؛تذکرة الاولیاء،به تصحیح دکتر محمد استعلامی، چ14 ، تهران ، انتشارات زوّار.
فرغانی، سعیدالدین، 1379؛ مشارق الدراری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
قیصری، شرف‌الدین، 1360؛ رسائل قیصری، تعلیق و تصحیح: سیدجلال­الدین آشتیانی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
---------------، 1423ه.ق؛ شرح فصوص الحکم، قم: انوار الهدی.
کاشانی، عبدالرزاق، 1379؛ لطائف الإعلام فی إشارات أهل الإلهام، تصحیح و تعلیق: مجید هادی‌زاده، تهران، میراثِ مکتوب.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد، 1383؛ مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، تهران: زوّار.