ماهیت و موطن صور تمثل‌یافته در نظریة جزای تکوینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار گروه معارف دانشگاه شهید چمران

2 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

اعتقاد به جزای تکوینی و تجسم اعمال به­عنوان صور باطنی اعمال در دو حوزة نفس و عالم برزخ، از مسائل پذیرفته­شده در میان اهل معرفت است. اما ماهیت و موطن صور تمثل­یافته و چگونگی شکل­گیری آن و نیز ارتباط این صور با حقیقت انسان، از منظر اهل معرفت از ابهامات موجود در این مسئله است که در این نوشتار بررسی شده­است. طبق یافته­های این تحقیق، اعمال و احوال نفس، افزون بر صورت ظاهری آن، در صقع نفس نیز حقیقتی می­یابد و در واقع نفس، صورت­هایی را در خیال متصل و به تبع آن خیال منفصل انشا می­کند. اعمال اگر به مرتبة رسوخ در نفس و تبدیل شدن به ملکه نرسند، زوال­پذیر هستند و در غیر این صورت، تبدیل به عرض لازم نفس و در مراتب بعدی فطرت ثانیه و صورت جوهری نفس می­شوند. نکتة مهم آنکه با وجود چنین تبدیل و تبدلی، به­دلیل استحاله نشدن ذات و باقی ماندن جوهرة انسانی، ادارک انسانی زائل نمی­شود و همین امر خلود در عذاب را با وجود تبدیل صورت جوهری قابل فهم و توجیه می­سازد. این یافته­ها با بهره­گیری از مبانی متنوع و فراوانی از عارفان و حکیمان صدرایی به دست آمده­است که از جمله می­توان به مراتب طولی عوالم در قوس نزول و صعود؛ حضرت جامع بودن انسان و تناظر انسان و عالم؛ حرکت جوهری؛ تبدیل انسان از نوع به جنس در عوالم فوقانی برخی مبانی و آموزه­های دیگر...، اشاره کرد.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  •  

    • قرآن کریم.
    • نهج­البلاغه.
    • صحیفة سجادیه.   
    • نهج­الفصاحه، 1363، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات جاویدان.
    • آذرنوش، آذرتاش، 1384؛ فرهنگ معاصر، تهران: نشر نی.
    • آشتیانی، جلال­الدین، 1380؛ شرح مقدمة قیصری بر فصوص، قم: بوستان کتاب.
    • آلوسی، سیدمحمود، 1415ق؛ روح­المعانی فی تفسیرالقرآن­الکریم، بیروت دارالکتب­العلمیه.
    • آملی، سیدحیدر، 1362؛ جامع­الاسرار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    • ..............................، 1367؛ ، نقدالنقود فی معرفه­الوجود در جامع­الاسرار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    • آملی، محمدتقی،۱۳۷۴؛ دررالفواید تعلیقه بر شرح منظومه، قم: مؤسسة دارالتفسیر.
    • ابن سینا، 1375؛ الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
    • ...............، 1389ق؛ الشفا، کتاب النفس و الطبیعیات، قاهره: دارالکتاب­العربی.
    • ابن عربی، محیی­الدین، بی­تا؛ الفتوحات،4جلدی، بیروت: دارالصادر.
    • .....................،1395؛  الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی14 جلدی، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.
    • ......................،1370؛ فصوص­الحکم، قم: انتشارات الزهراء.
    • استادی، کاظم، 1392؛ «نقد و بررسی نظریة انحصار جزای اخروی در تجسم اعمال»،  حکمت معاصر، سال چهارم، شمارة1.
    • امامی، مرتضی،1396؛ «تأملی دیگر بر آیات و روایات ناظر بر تمثل اخلاق و تجسم اعمال»، معارف قرآنی، دورة 8، شمارة 29.
    • بابویه، محمد بن علی، 1389؛ توحید صدوق، باب ماجاء فی الرویه، قم: انتشارات نسیم کوثر.
    • بحرانی، ابن میثم، 1406 ق؛ قواعد المرام فی علم الکلام، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    • بلانیان، محمدرضا، 1393؛ «خلود در عذاب با تقریری بر تجسم اعمال»، قبسات، دورة 19، شمارة 47.
    • تفتازانی، سعدالدین،1379؛ شرح­المقاصد: قم: انتشارات شریف رضی.
    • جامی، عبدالرحمن، 1381؛ نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران: نشر وزارت ارشاد اسلامی.
    • جوادی آملی، عبدالله،1381؛ تفسیر قرآن تسنیم، ج5، قم: انتشارات اسراء.
    • .............................، 1389الف؛ تسنیم،  ج2: محقق علی اسلامی، قم: انتشارات اسراء.
    • .............................، 1389 ب؛ تسنیم، ج 22، محقق حسین شفیعی و محمد فراهانی، قم: انتشارات اسراء.
    • ............................. 1389ج؛ تسنیم، ج13، محقق عبدالکریم عابدی، قم: انتشارات اسراء.
    • ............................،1388الف؛ تسنیم، ج12، محقق محمدحسین الهی­زاده، قم: انتشارات اسراء.
    • ·          ............................ 1388 ج؛ تسنیم ج15و ج8و7، چ دوم، قم: انتشارات اسراء.
    • ..........................، 1388ب؛ صهبای حج، محقق حسین واعظی محمدی، قم: انتشارات اسراء.
    • ..........................،۱۳۶۳؛ ده مقالة پیرامون مبدأ و معاد، قم: انتشارات الزهرا.
    • .........................، 1388د؛ معاد در قرأن، مصحح علی زمانی قمشه­ای، قم: انتشارات اسراء.
    • جندی، مؤیدالدین، 1381؛ شرح فصوص­الحکم، قم: بوستان کتاب.
    • حسن­زاده آملی، حسن،1372؛ اتحاد عاقل به معقول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    • ............................. ،1373؛ انه­ الحق، قم: انتشارات قیام.
    • .............................، 1382؛ دو رسالة مثل و مثال، تهران: نشر طوبی.
    • .............................، 1385؛ دروس معرفت­النفس، چ سوم، قم: ناشر الف لام میم.
    • .............................، 1381؛ هزار و یک کلمه، ج6، چ سوم، قم: بوستان کتاب.
    • ............................، 1386؛ گنجینة گوهر روان، تهران: نشر طوبی.
    • حلی، حسین بن یوسف، 1422ق؛ کشف­المراد فی شرح تجرید­­الاعتقاد، بیروت، صیدا.
    • خوارزمی، تاج­الدین حسین کمال، 1364، شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات مولی.
    • خویی، ابوالقاسم، ۱۹۷۴م/ 1400ق؛ المحاضرات فی اصول­الفقه، قم: نشر انصاریان.
    • خمینی، روح­اله، 1384؛ اربعین حدیث، چ33، تهران: مؤسسة نشر آثار امام خمینی.
    • .............................، 1389؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، چ9، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • ..............................، 1370؛ آداب­الصلاه، تهران: مؤسسة نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
    • ..............................، 1369؛ صحیفة نور، تهران: مؤسسة نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
    • دهخدا، علی­اکبر، 1343؛ لغتنامه، ج14، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • سبزواری، ملاهادی،1379؛ تعلیقات اسفار اربعه، چ دوم، قم: مکتبه­المصطفی.
    • سبحانی، جعفر، 1386، الالهیات، تنظیم رضا استادی، چ سوم، قم: دفتر نشر برگزیده.
    • ......................، 1428 ق؛ مفاهیم­القرآن، چ سوم، قم: مؤسسة امام صادق.
    • سهروردی، یحیی، 1372؛ مجموعة مصنفات، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی (موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
    • شاه­آبادی، محمدعلی، 1386؛ رشحات­البحار، کتاب­الانسان و الفطره، ترجمة زاهد ویسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
    • شبستری، محمود، 1393؛ گلشن راز، ویراستة فرشید اقبال، چ چهارم، تهران: انتشارات ایران یاران.
    • شریعتمداری، شایسته و مرضیه اخلاقی، 1386؛ اخلاق: «انسان­شناسی در اندیشة امام خمینی»، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • شیخ بهایی، بهاء­الدین محمد بن حسین، 1387؛  الاربعین، ترجمة عبدالرحیم عقیق بخشایشی، تهران: نشر فکر.
    • طباطبایی، محمدحسین، 1374؛ المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات درالعلم،
    • .............................................، 1395/1416ق؛ بدایه­الحکمه، قم: جامعة مدرسین حوزه.
    • ..............................................، 1389؛ نهایه­الحکمه، قم: مؤسسة پژوهشی امام خمینی.
    • طبرسی(1)، فضل بن حسن، 1372؛ مجمع‏البیان فی تفسیر القرآن الکریم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    • ..................................................، 1360، مجمع­البیان، گروه مترجمان، ج6 و 26، تهران: انتشارات فراهانی.
    • طبرسی(2)، فضل بن حسن و اسماعیل بن احمد نوری، 1396؛ کفایه­الموحدین، تهران: نشر مهر.
    • صالحی مازندرانی، محمدعلی، 1384؛ معاد،قم، انتشارات صالحان.
    • صمدی آملی، داود، 1393؛ شرح دروس معرفت نفس، تهران: انتشارات روح و ریحان.
    • همدانی، عین­القضات همدانی، عبدالله بن محمد، 1389؛ تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، چ هشتم، تهران: انتشارات منوچهری.
    • عفیفی، ابوالعلاء، 1380؛ تعلیقات علی شرح فصوص­الحکم، ترجمة نصرالله حکمت، تهران: انتشارات الهام.
    • عموسلطانی، محمدمهدی، 1395؛ «بررسی تناقضات نظریة تکوینی جزای اخروی»،  آینة معرفت، زمستان95.
    • غزالی، محمد،1387؛ کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، چ دوازدهم، تهران:انتشارات علمی فرهنگی.
    • قیصری، داوود، 1375؛ شرح فصوص­الحکم، محقق سیدجلال­الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    • ...........................،1357؛ رسائل، تهران: انتشارات حکمت و فلسفه.
    • قونوی، صدرالدین، 1375؛ ترجمة النفحات­الالهیه، ترجمة محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
    • فخر رازی، عبدالله محمد بن عمر، بی­تا؛ تفسیر کبیر(مفاتیح­)، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    • فرغانی، سعدالدین،1379؛ مشارق­الدراری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • فناری، محمد،2010 م؛ مصباح­الانس بین المعقول و المشهود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • کاشانی، ملامحسن فیض، 1416ق؛ تفسیر صافی، تهران: انتشارات الصدر.
    • .............................................، 1428ق؛ علم­الیقین ‌فى‌ اصول­الدین، قم: نشر بیدار.
    • کربن، هانری، 1395؛ تصویر خلاق در تصوف ابن عربی، ترجمة انشالله رحمتی، تهران: نشر جامی.
    • کلینی، محمد بن یعقوب، 1387؛ اصول الکافی، تحقیق مهدی آیت­اللهی، تهران: نشر جهان­آرا.
    • لاهیجی، محمد، 1312؛ مفاتیح­الإعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح میرزامحمد ملک­الکتاب، بمبئی.
    • مجلسی، محمدباقر، 1403ق؛ بحارالانوار، تصحیح محمدباقر محمودی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    • ...........................،1363؛ مرآه­العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح هاشم رسولی، تهران: دارالکتب­الاسلامیه.
    • مجموعة نویسندگان،1392؛ معاد از دیدگاه امام خمینى(ره)، تهران: انتشارات عروج.
    • مصباح یزدی، محمدتقی، 1392؛ معارف قرآن، قم: مؤسسة پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مصطفوی حسن،1368؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامیه.
    • مطهری مرتضی، 1357؛ عدل الهی، چ دهم، تهران: انتشارات صدرا،
    • .................، 1384؛ مجموعة آثار، ج 1و 23، تهران: انتشارات صدرا.
    • .................، 1380؛ حرکت و زمان، تهران: انتشارات حکمت .
    • مفید، ، ابوعبدالله محمد بن محمد، 1413ق؛ اوائل­المقالات، قم: الموتمر العالمی لالفیه شیخ مفید.
    • ملاصدرا(شیرازی)، محمد صدرالدین، 1360؛ اسرارالآیات و انوارالبینات، تهران: انتشارات مولی.
    • ..................................................................،1384؛ اسرارالآیات و انوارالبینات، تحقیق و ترجمة سیدمحمد موسوی، تهران: انتشارات حکمت.
    • .............................،1998م؛ الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، قم: انتشارات مصطفوی.
    • ................................،1366الف؛ تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
    • ..................................، 1366ب؛ شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    •   ..............................، 1382الف؛ شرح و تعلیقه الهیات شفا، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    • .................................، 1382ب؛ شواهدالربوبیه، گردآورنده: محمد خامنه­ای، ویراستة مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی ملاصدرا.    
    • .................................، 1361؛ رسالة عرشیه، تصحیح و ترجمه محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
    • ..........................، 1375؛ مجموعة رسائل فلسفی، به کوشش حامد ناجی، تهران: نشر حکمت.
    • .........................، 1371؛ مفاتیح­الغیب، ترجمة محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
    • ..........................،1363؛ مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسة مطالعات فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار