روش‌شناسی و تحلیل و نقد دیدگاه فریتس مایر دربارة عوامل تعدد فرق تصوف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

2 استاد یار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

در علم عرفان و تصوف با توجه به طرح موضوعاتی مانند عشق، سکر، فنا و وحدت وجود، مشرب­های متفاوتی شکل گرفته­اند. تفاوت آرای این مشرب­های گوناگون از حالاتی مثل «سکر و صحو»، «مشی زاهدانه، عابدانه و عاشقانه» و یا از «اندیشة مشایخ عرفانی» آنان سرچشمه گرفته­است که سبب تقسیم­بندی­ها و ایجاد سلسله­هایی در تصوف شده که بعداً آنها را در قالب کلی­تر «مکتب» نامیدند.
فریتس مایر دانشمند، پژوهشگر و مستشرق سوئیسی است که در حوزة تصوف و عرفان اسلامی آثار ارزشمندی دارد، روش پژوهشی وی که تاریخی و تحلیل محتوا مبتنی بر اسناد معتبر است، عوامل مؤثر بر تعدد فرق تصوف را در مجموع «ویژگی و حالات مخصوص هر شیخ و صوفیان»، «نامگذاری­های کلی برای اهل تصوف» و «موقعیت جغرافیایی» برشمرده، اما گسست در شیخ التعلیم و تبدیل آن به شیخ التربیت و پیوستگی این روند را علت اصلی تنوع مکاتب در تصوف می­داند. با توجه به علل مذکور در تعدد فرق از نظر مایر، تحولات فردی و اجتماعی در هر دورة زمانی و مذهب متصوفه که در پی آن اختلافات کلامی و اخلاقی هم مطرح است، عواملی هستند که می­توان آنها را نیز مبنای تعدد فرق دانست که در تقسیمات وی نیامده­است. این مقاله آرای این اندیشمند محقق را دربارة تعدد فرق یا عوامل وحدت­بخش مشارب تحلیل و بررسی می­کند.
 
 

کلیدواژه‌ها


  • باخرزى‏، ‏یحیى، 1383؛ أوراد الأحباب و فصوص الآداب‏، محقق و مصحح: ایرج افشار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • جمعی از مؤلفین، دایره­المعارف بزرگ اسلامی، 1387؛ ج15، به سرپرستی سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
  • جعفری قریه علی، حمید؛ «وجوه تشابه و تمایز عرفان پژوهی در آثار مستشرقان معاصر(آنه­ماری شیمل، فریتس مایر، هلموت ریتر)»، فصلنامة تخصصی عرفان اسلامی، سال دهم، شمارة چهل، تابستان 1393: صص 35- 62. 
  • دایرةالمعارف ایرانیکا: line Encyclopedia Iranica

 (http://www.iranicaonline.org/articles/meier-fritz-1).

  • شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ «مشکل هجویری در طبقه­بندی مکاتب صوفیه»، مطالعات عرفانی، شمارة اول، تابستان 84، صص 12-15.
  • شیرازی، ، مسعود بن عبد الله(بابارکنا)، 1359؛ نصوص­الخصوص فى ترجمه الفصوص، ج، تحقیق رجبعلی مظلومی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامى دانشگاه مک گیل.
    • فریدالدین عطار نیشابورى، 1905م؛ تذکره­الأولیاء، ج1، تحقیق رینولد نیکلسن، مطبعة لیدن.
  • کاشانى، عزالدین محمود بن على، بی­تا؛ مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه، ج1، تهران: نشر هما.
    • مایر، فریتس،1378؛ ابوسعید ابوالخیر: حقیقت و افسانه، ترجمة مهرآفاق بایبوردی، ویراستة محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    • ــــــــــــــ، 1382؛ بهاء ولد: زندگی و عرفان او، ترجمة مریم مشرف، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • ــــــــــــــ، 1388؛ سنگ­بناهای معارف اسلامی(منتخبی از مقالات علوم اسلامی)، ج1(تصوف)، ترجمة مهرآفاق بایبوردی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • مشرف، مریم؛ «مهستی­شناسی»، نامة فرهنگستان، سال هفتم، خرداد 1384، شمارة 1. صص85-101.
  • محمد بن منور، 1899م؛ أسرار التوحید فى مقامات أبى سعید، الیاس میرزا بوراغانسکى ـ بطرزبورغ(سن پطرز بورگ): بی­نا.
  • مولانا جلال­الدین محمد بلخى(مولوى)، 1373؛ مثنوى معنوى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
  • هجویری، ابوالحسن علی، 1375؛ کشف­المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: انتشارات طهوری.