عوامل رستن از خیال در سلوک عرفانی در آثار جلال‌الدّین مولوی

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه عرفان و تصوف دانشگاه سمنان

2 دانشیار گروه عرفان و تصوف دانشگاه سمنان

3 کارشناس ارشد ادیان و عرفان دانشگاه سمنان

چکیده

خیال، یکی از مهم‌ترین مباحث عرفان اسلامی است و جایگاه ویژه‌ای در اندیشة جلال‌الدّین مولوی(604-672 ق) دارد. هدف از این مقاله تحلیل عوامل رستن از خیال در سلوک عرفانی از دیدگاه مولوی است.
در سلوک عرفانی، علاوه ‌بر عریانی از تن(رهایی از خواسته‌های جسمانی)، عریانی از خیال، امری بسیار ضروری است؛ یعنی برای دستیابی به عوالم بالا باید علاوه بر فروگذاشتن و پشت سر نهادن تن و جسمانیت، تعلق به عالم صور خیالی را هم پشت سر نهاد. مولوی به­عنوان یکی از بزرگ‌ترین عارفان مسلمان، در جای جای آثار خود توجه ویژه‌ای به مسئلة خیال و نقش آن در حیات آدمی خصوصاً در سلوک عرفانی دارد. وی با تصدیق وجه مثبت و راهبرانة خیال در سلوک، غالباً روی خوشی به آن نشان نمی‌دهد و آن را یکی از بزرگ­ترین حجاب‌های سلوک عرفانی معرفی می‌کند، تا آنجا که رستن از خیال را مرادف با وصال حق می‌داند. بنا بر نظر مولوی، عواملی چون عشق، پناه بردن به اولیای الهی، حیرت، ذکر، ابن­الوقت بودن و نیز موت، فنا و نیستی، سبب عریانی و رهایی سالک از حجاب خیال می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  - قرآن مجید، ترجمةی فولادوند

  • ابن عربی، محیی‌الدّین، بی‌تا؛ الفتوحات المکّیه، بیروت: دار صادر.
  • ---------------، 1367؛ التجلّیات‌الاالهیه، به تحقیق عثمان ‌اسماعیل ‌یحیی، تهران: مرکز ‌نشر دانشگاهی.
  • ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، 1377؛ «عالم خیال در نظر مولوی و ابن عربی»، خردنامة صدرا، شمارة چهاردهم، صص 16-11.
  • ازهری، محمدبن احمد، 1382؛ تهذیب اللّغه، ج هفتم، تهران: انتشارات امام صادق(ع).
  • استیس، والتر ترنس، 1379؛ عرفان و فلسفه، ترجمة بهاءالدّین ‌خرمشاهی، چ پنجم، تهران: نشر سروش.
  • اکبرآبادی، ولی‌محمد، 1387؛ شرح مثنوی مولوی، چ دوم، تهران: نشر قطره.
  • بخاری، ابوابراهیم اسماعیل، 1349؛ خلاصة شرح تعرّف، به تصحیح احمد‌علی رجایی، چ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • بلخاری قهی، حسن، 1387؛ عکس مه­رویان، خیال عارفان، تهران: انتشارات فرهنگ و هنر.
  • داداشی، ایرج، 1386؛ «خیال به روایت مولانا»، فصلنامة‌ فرهنگستان هنر، شمارة‌ پنجم، بهار، صص6-41.
  • دهخدا، علی­اکبر، 1377؛ لغت­نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد،1404ق؛ المفردات فی غرایب القرآن، تهران: نشر کتاب.
  • رضایی­تهرانی، علی، 1393؛ سیر و سلوک: طرحی نو در عرفان عملی، تهران: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  • زرین‌کوب، عبدالحسین، 1369؛ ارزش میراث صوفیه، چ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • ------------------، 1372؛ سرّ نی، تهران: انتشارات علمی.
  • ------------------، 1387؛ بحر در کوزه، چ سیزدهم(1372)، تهران : انتشارات علمی.
  • زمانی،کریم، 1383؛ شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: انتشارات اطّلاعات.
  • سروش،عبدالکریم، 1393؛ قمار عاشقانه، تهران: انتشارات صراط.
  • شبستری، شیخ محمود، 1382؛ گلشن راز، به کوشش محمّدرضا برزگرخالقی،تهران: نشر زوّار.
  • صادقی، مجید، 1385؛ «حیرت در عرفان»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، شمارة 28، صص63-31.
  • قشیری، ابوالقاسم، 1374؛ رسالة قشیریه، ترجمة بدیع‌الزمان فروزانفر، چ چهارم، تهران: انتشارت علمی.
  • کاکایی، قاسم، 1387؛ «نیستی در نگاه مولانا و مایستر اکهارت»، نامة حکمت، شمارة دهم، اردیبهشت، صص 66-39.
  • مصفا، محمّدجعفر، 1388؛ انسان در اسارت فکر، چ نهم، تهران: نشر پریشان.
  • معین، محمّد، 1388؛ فرهنگ معین، چ بیست و ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • ملکیان، مصطفی، 1381؛ معنویت گوهر ادیان، مجموعه‌ مقالة سنت و سکولاریسم، تهران: انتشارات صراط.
  • مولوی، جلال الدّین، 1386؛  کلیّات دیوان شمس تبریزی، بر اساس نسخة فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
  • ---------------، 1384؛ مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات تمیشه.
 

پژوهش های عرفانی

دوره 1، شماره 2
پاییز و زمستان 1397
صفحه 73-91

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار