2024-03-29T01:30:34Z
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=16293
پژوهش های عرفانی
1398
2
3
مقام ذات و الوهیت حق نزد ابن عربی
ذکریا
بهارنژاد
در این مقاله، دو نظر از نظریات ابداعی و اختصاص ابن عربی بررسی شدهاست: 1. تفکیک میان مقام ذات و الوهیت (اسما و صفات) خداوند. از آنجا که عرفان و بهخصوص عرفان ابن عربی مبتنی بر نظریة تجلی و ظهور است، دیدگاه او در ساختار همین نظریه قابل فهم و درک است؛ به عقیدة وی، ذات حق به هیچ نحوی از انحا، در عالم ظهور و تجلی نکرده بر این ساس هم هیچ راهی برای درک ذات خدا در اختیار بشر نیست. ذات او نه تنها در ازل «کنز مخفی» بود، بلکه هماکنون نیز از نظرها نامرئی است. طبق این نگاه به ذات حق است که ابن عربی مخالف اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی است و معتقد است که ذات حق را تنها از راه شهود باطنی میتوان فهمید، لیکن از طریق شهود نیز هیچ کس نمیتواند نسبت به ذات حق احاطه یابد. این دیدگاه ابن عربی مخالف نظر اهل نظر (متکلمان و حکما) میباشد که تلاش بسیاری انجام دادهاند تا از طریق براهین مختلفی همچون جهانشناسی، وجودشناسی، اتقان صنع، برهان صدیقین و مانند آن، وجود خدارا اثبات کنند. 2. همچنین ابن عربی بر اساس محور قرار دادن نظریة تجلی و ظهور بر این باور است که «علم تابع معلوم» است و مقصود وی از «معلوم» وجود خداوند است و می گوید مادام که خداوند خود را در عالم ظاهر وآشکار نساختهاست، ما نمیتوانیم به وجود او پی ببریم، زیرا علم و آگاهی ما تابع تجلی و ظهور اوست .این دیدگاه وی نیز در تقابل با دیدگاه متکلمان و حکماست، زیرا آنها بر این باورند که انسان بهصورت نظری و با قطع نظر از ظهور و تجلی خداوند، می تواند وجود او را اثبات است، نتیجة این دیدگاه اهل نظر این است که «معلوم تابع علم» است و انسان بهصورت انتزاعی توانائی اثبات وجود خدارا دارد. روش نویسنده در نوشتن این مقاله، روش جمعآوری اطلاعات بر اساس متون ابن عربی و توصیفی است.
ابن عربی
الوهیت
ذات
حق
اسما و صفات
عالم
تجلی
2019
08
23
1
15
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/article_119541_eec606a8f9ab3d980a5fff51eba91cc0.pdf
پژوهش های عرفانی
1398
2
3
مرگاندیشی از منظر امام محمد غزالی و شیخ احمد غزالی
مائده
حسینی زاده
مسعود
صادقی
در آثار مربوط به تصوف میتوان دو رویکرد در مواجهه با مرگ را تشخیص داد: در رویکرد نخست مرگ بهعنوان واقعیتی انکارناپذیر پذیرفته بوده و با توجه به عظمت و اهمیت آن سعی در آمادگی برای مرگ و یاد مرگ در دنیاست. در رویکرد دوم عارف از این مرتبه فراتر میرود و مرگ را به عرصة زندگی میکشاند و با تجربة فنا (مرگ پیش از مرگ) از تعاریف و چارچوبهای تعریفشده برای مرگ عبور میکند. محمد و احمد غزالی نمایندگان مهم این دو رویکرد هستند. امام محمد غزالی که بزرگترین نمایندة اخلاق عرفانی است، بر مبنای دنیاگریزی و آخرتاندیشی به مسئلة مرگ میپردازد و با توجه به نگرش اخلاقی خود وجه هلاکت آن را پررنگ میسازد و بر آماده شدن برای مرگ تأکید میورزد. اما محوریت عشق در اندیشة عرفانی احمد غزالی، باعث شده وی به مرگ نیز از این زاویه بنگرد. عشق در نگاه احمد غزالی عامل حرکت انسان برای دیدار با حق است و سالک در این مسیر به فنای عاشقانه دست مییابد. از سوی دیگر از بُعد معرفتشناختی دستیابی به مراتب بالای معرفت جز با مرگِ تعینات حاصل نمیشود. این دو بعد بهطور هماهنگ در اندیشة او با یکدیگر پیوند یافته و در مفهوم عشق تنیده شدهاند.
مرگاندیشی
زهد
آخرت
اخلاق
عشق
معرفت
2019
08
23
17
39
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/article_119547_77db7c68d822a8c64f362611a0b0d788.pdf
پژوهش های عرفانی
1398
2
3
جامعیت وجودی انسان، شاخصهای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابنترکه اصفهانی و ملاصدرا)
علی
درستکار
قدرت الله
خیاطیان
عظیم
حمزئیان
حقیقت انسانی و مرتبت انسانیت که از آن به مقام انسان کامل یا حقیقت محمدی(ص) یاد میشود، از فروعات اندیشة وحدت شخصی وجود است؛ بدین معنا که اصل و حقیقت وجود، منحصر در حق سبحانه و تعالی است و دیگر وجودات عالم واقع، جملگی ظهورات و شئون حق و بلکه همه از تجلیات آن وجود واحدند. انسانکامل، بهواسطة جامعیت، دربردارندة تمامی حقایق الهی و کونی است. این جامعیت و سعة وجودی، از یکطرف مرهون ارادة ازلی الهی است، ارادهای که انسان را مقصود و منظور نهایی آفرینش هستی و محل ظهور تام اسما، صفات، احکام و اعتبارات خداوندی قرار میدهد و از طرف دیگر، با توجه به اینکه در چینش نظام هستی، انسان در آخرین مرتبه از تنزلات مظاهر و در پایینترین مرتبه از مراتب ظهورات الهی قرار دارد، به حکم «کلُّمرتبهٍ سافله شاملهٌ لعُلیاهَا»، تمامی مظاهر عالیه را جامع و شامل و همة مراتب و تجلیات را از عرش تا فرش، به یک حقیقت وحدانی و به نحو احدیت جمع داراست.
این مقاله، به روش توصیفی ـ مقایسهای به بررسی جامعیت وجودی انسان، بهعنوان شاخصهای اساسی در عرفان شیعی و با تکیه بر عرفان ابن ترکه و ملاصدرا پرداختهاست که1. هر دو بر وجود خصوصیتی در حقیقت انسانی و سِرشت اعتدالی انسان تأکید دارند و 2. معتقدند که حکم ازلی و ارادة الهی، در سایة حرکت حُبّی مقدس، بر کون جامع بودن انسان تعلق گرفتهاست و... .
جامعیت
سعة وجودی
انسان کامل
ابنترکة اصفهانی
ملاصدرا
2019
08
23
41
61
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/article_119548_2954e5bd5659faed7bde9dda37e14e02.pdf
پژوهش های عرفانی
1398
2
3
تحلیل بازتاب فرهنگ و باورهای عرفانی اسلامی در رحل ایلخانی موجود در موزه متروپولیتن
سحر
ذکاوت
خشایار
قاضیزاده
رحل دورة ایلخانی از نمونههای ارزشمندی است که در موزهی متروپولیتن نگهداری میشود و دارای نقشمایههای اصیل ایرانی- اسلامی است که به لحاظ نمادشناسی اساطیری و مفهومشناسی اسلامی حائز اهمیت میباشد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی نقشمایههای تزئینی رحل ایلخانی با استناد به مفاهیم اسطورهشناسی و عقاید اسلامی و تفسیر روابط نقشمایهها با کارکرد مذهبی رحل میباشد. برای نیل به هدف، از شیوهی توصیفی- تحلیلی در پژوهش استفاده شده و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای و اسنادی میباشد. سؤالات پژوهش عبارتند از: 1- چه نقوشی و با چه پیشزمینهی فکری در تزئینات رحل به کار رفته است؟ 2- چه روابط مفهومی بین کارکرد و تزئینات آن وجود دارد؟ نتایج پژوهش نشان میدهد که نقوش تزئینی رحل ایلخانی شامل نقش سرو، طرح محراب، نقوش خطی با محتوای مدح و صلوات پیامبر (ص) و ائمهی اطهار میباشد و با زبانی نمادین باورها و فرهنگ اسلامی را در خود جای داده است.
رحل ایلخانی
نقوش تزئینی
سرو
طرح محراب
خط
چلیپا
2019
08
23
63
85
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/article_119550_42d1f4f7e41ef385d9688188bac12dd6.pdf
پژوهش های عرفانی
1398
2
3
قیامت در عرفان (قیامت آفاقی و انفسی)
اکرم
فقهی نجف آبادی
فاطمه
طباطبایی
در متون عرفانی، همواره از هماکنونی امرهای آخرت، قیامت بودن خود پیامبر و مشاهدة حقیقت قیامتی در این دنیا سخن گفته شده و در اغلب این کتب، از قیامتهای صغرا، وسطا و کبرا نام برده شدهاست. با این اوصاف، از منظر عارفان، قیامت حقیقتی طولی و محیط به دنیاست و امرهای آن در همین دنیا قابل درک و مشاهده است. این سخنان، با اندیشة غیر عرفانی که قیامت و آخرت را در امتداد دنیا و در عرض آن میداند، تفاوت عمیقی دارد که بازگشت آن به تفاوت دیدگاه هستیشناسی آنهاست. در این پژوهش کوشش شده تا دیدگاه عرفا به قیامت و چگونگی تحقق امرهای آن در همین دنیا، تبیین گردد. در این مسیر تعاریف، توصیفات و اقسام قیامت در متون عرفانی، مطرح و قیامت در دو سیر نزول و صعود و بهعنوان حقیقتی که در دو ساحت آفاق و انفس تحقق مییابد، بررسی میشود.
قیامت
موت
فنا
توحید
آفاق و انفس
2019
08
23
87
104
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/article_119552_aebb138437e43e4731a3061b78d72f05.pdf
پژوهش های عرفانی
1398
2
3
تبیین عرفانی آیة 89 شورة شعراء و «قلب سلیم» و تطبیق آن بر سیر انفسی عارف
آیلار
ملکی
رضا
حسینی فر
در آیات 88 و 89 سورة شعراء، منفعت حقیقی و نهایی انسان مطرح میشود. میفرماید: «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ» (شعرا: 88) «إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» (شعرا: 89). «قلب سلیم» قلب دور از آفات ظاهری و باطنی و تهی از مطلقِ شرک است که در اولین گام با رهایی از آفات «خودی» حاصل میشود. عارف با سیر انفسی در این نشئه در نفس خویش به مقامی نائل میشود که یوم قیامت انفسی خویش را پیش از تجربة یوم قیامت آفاقی، درک کرده و سپس در یوم لقا و قیامت آفاقی به منفعت نهایی نائل میگردد. در این مقال مفاد آیات 88 و 89 سورة شعراء که برای اختصار با عنوان آیة «قلب سلیم» معرفی میشوند، بر اساس آموزههای عرفانی تبیین شده و مفاهیم مذکور در این آیات در ساحت انفسی عارف نگریسته میشوند.
قلب سلیم
زخارف دنیوی
منفعت
لقا
سیر انفسی
2019
08
23
105
124
https://jms.ri-khomeini.ac.ir/article_119553_6755f16ee385377a1cb472d5a8fec0f5.pdf