تحلیل بازتاب فرهنگ و باورهای عرفانی اسلامی در رحل ایلخانی موجود در موزة متروپولیتن

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو

2 استادیار، دکترای تخصصی پژوهش هنر، گروه هنر، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد تهران.

چکیده

رحل دورة ایلخانی از نمونه‌های ارزشمندی است که در موزه‌ی متروپولیتن نگه‌داری می‌شود و دارای نقش‌مایه‌های اصیل ایرانی- اسلامی است که به لحاظ نمادشناسی اساطیری و مفهوم‌شناسی اسلامی حائز اهمیت می‌باشد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی نقش‌مایه‌های تزئینی رحل ایلخانی با استناد به مفاهیم اسطوره‌شناسی و عقاید اسلامی و تفسیر روابط نقش‌مایه‌ها با کارکرد مذهبی رحل می‌باشد. برای نیل به هدف، از شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی در پژوهش استفاده شده و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی می‌باشد. سؤالات پژوهش عبارتند از: 1- چه نقوشی و با چه پیش‌زمینه‌ی فکری در تزئینات رحل به کار رفته است؟ 2- چه روابط مفهومی بین کارکرد و تزئینات آن وجود دارد؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نقوش تزئینی رحل ایلخانی شامل نقش سرو، طرح محراب، نقوش خطی با محتوای مدح و صلوات پیامبر (ص) و ائمه‌ی اطهار می‌باشد و با زبانی نمادین باورها و فرهنگ اسلامی را در خود جای داده است. 
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

قرآن کریم.
  1. احسنت، ستاره و محمدمهدی گودرزی سروش، 1396؛ «تجلی مفهوم تقدس در تلاقی خوشنویسی و کتیبه‌نگاری اسلامی»، نگره، دورة 12، شمارة 44: صص 129ـ 113.
  2. احمدی پیام، رضوان و علی­اصغر شیرازی، 1390؛ «بررسی نقش درخت در قالی‌های ایران و هندوستان»، نگره، شمارة 19: صص 48 ـ 37.
  3. احمدی، مجید و رسول احمدی، 29/8/1393؛ «سمبول‌ها و نمادهای باستان، ارزش‌های یک تمدن در معماری و فرش»، مشهد: همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعة پایدار با محوریت خوانش هویت ایرانی ـ اسلامی در معماری و شهرسازی.
  4. اسفندیاری، آپه‌نا، 1388؛ «چلیپا، رمز انسان کامل»، پژوهش در فرهنگ و هنر، شمارة 19: صص 5 ـ 1.
  5. اسکندر پورخرمی، پرویز، 1380؛ گل‌های ختایی، چ سوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  6. اِلیاده، میرچا، 1385؛ رساله در تاریخ ادیان، ترجمه: جلال ستاری، چ سوم، تهران: سروش.
  7. اوشیدری، جهانگیر، 1371؛ دانش‌نامة مزدیسنا، چ اول، تهران: مرکز.
  8. ایرانمنش، مریم، اسحاق طغیانی و محسن محمدی فشارکی، 1392؛ «سازه‌های هنری عاشق و معشوق در دو اثر نظامی»، پژوهش‌نامة ادب غنایی، شمارة 30: صص 22-9.
  9. باقری، مهری، 1387؛ دین‌های ایران باستان، چ سوم، تهران: قطره.
  10. براری، میثم و سمیرا آقاداود جلفایی، 1392؛ «بازخوانی کهن‌الگویی سه‌گانة مقدس با محوریت نقش‌مایة درخت سرو در هنر ایرانی»، فصل‌نامة‌ی هنرهای سنتی ـ اسلامی، شمارة 2: صص 67 ـ 51.
  11. بورکهارت، تیتوس، 1386؛ مبانی هنرهای اسلامی، چ اول، ترجمه: امیر نصری، تهران: حقیقت.
  12. --------------، 1369؛ هنر مقدس: اصول و روش‌ها، چ اول، ترجمه: جلال ستاری، تهران: سروش.
  13. بهار، مهرداد،  1377؛ از اسطوره تا تاریخ، چ دوم، تهران: چشمه.
  14. بی­نا، 3/12/1393؛ «باشکوه‌ترین رحل قرآن جهان چگونه از شهر انار به آمریکا رفت؟»، http://www.tazehaye jahan.ir,2016, 08, 12.
  15. بی­نا، 30/ 3/ 2016؛ «جوهر (فلسفه)»، http://www.fa.wikipedia.org, 2016, 08, 15.
  16. بی­نا، بی­تا؛ «دعا کلید رحمت و وضو کلید نماز است و نماز کلید بهشت»، http://www.rasekhoon.net/hadith/show/566774, 2016, 08, 13.
  17. بی­نا، بی­تا؛ «رحل»، http://www.vajehyab.com, 2016, 08, 12.
  18. بی­نا، بی­تا؛ گره، http://chap.sch.ir/sites/default/files/books/92-93/193/041-083-C485-1.pdf
  19. پورجعفر، محمدرضا و اشرف­السادات موسوی‌لر، 1381؛ «بررسی ویژگی‌های حرکت دورانی مارپیچ؛ اسلیمی نماد تقدس، وحدت و زیبایی»، فصل‌نامة علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، سال دوازدهم، شمارة 43، صص207 ـ 184.
  20. تشکری، فاطمه، 5/7/1390؛ «نمادپردازی در هنر اسلام»، http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index., 2016, 07, 15.
  21. حسینی، سیدهاشم، 1390؛ «کاربرد تزئینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعة‌ شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، مطالعات هنر اسلامی، دورة هفتم، شمارة 14: صص 24ـ 7. 
  22. خواجه‌ احمد عطاری، علیرضا، بهاره تقوی‌نژاد و صدیقه میراسمعیل‌زاده فخیم، 1396؛ «بررسی نقوش و تزئینات رحل قرآن (قرن هشتم هجری) در موزة متروپولیتن»، شمارة 14: صص 46ـ 34.
  23. رحمتی، ان‌شاء‌الله، 1390؛ هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینة حکمت و هنر)، چ دوم، تهران: مؤسسه تألیف ترجمه و نشر آثار هنری متن، فرهنگستان هنر.
  24. زمانی، هاجر، 1387؛ «تأثیرپذیری کلیساهای اصفهان از معماری دورة صفوی»، دوفصل‌نامة مطالعات هنر اسلامی، شمارة 8: صص 86 ـ 69.
  25. سیاه‌کوهیان، هاتف، 1391؛ «تأثیر عرفان اسلامی بر معماری ایرانی با تأکید بر تزئینات گنبد سلطانیه»، فصل‌نامة تخصصی عرفان اسلامی، شمارة 34، صص 64 ـ  47.
  26. عابددوست، حسین و زیبا کاظم‌پور، 1395؛ «تحلیل ریشه‌ها و مفاهیم نقوش هندسی معماری دورة اسلامی در هنر کهن ایرانی»، نگارینة هنر اسلامی، دورة 3، شمارة 10: صص 58 ـ 41.
  27. ----------------------------،1388؛ «صورت‌های متنوع درخت زندگی بر روی فرش‌های ایرانی»، گلجام، شمارة 12: صص 139 ـ 123.
  28. عارفی، هادی، 1374؛ بررسی نقوش (گیاهی) در هنرهای اسلامی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة گرافیک، دانشکدة هنر، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
  29. عفیفی، ابوالعلاء، 1380؛ شرحی بر فصوص الحکم، چ اول، ترجمه‌: نصرالله حکمت، تهران: الهام.
  30. عمید، حسن، 1384؛ فرهنگ عمید، چ بیست‌و هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  31. فاضلی، فیروز، علیرضا نیکویی و اسماعیل نقدی، اسماعیل، 1392؛ «رهیافتِ میان‌فرهنگی به گیاه و درخت در اساطیر و ادبیات»، ادب‌پژوهی، شمارة 23: صص 33 ـ9.
  32. فدایی تهرانی، مریم، 3/4/1391؛ «رحل چوبی منبت دورة ایلخانی»، http://www.maryamft.parsiblog.com/posts/1555/, 2016, 08, 12.
  33. فضائلی، حبیب‌الله، 1370؛ تعلیم خط، چ ششم، تهران: سروش.
  34. قربانی، آیدین، 1393؛ مبانی هنر اسلامی و مسیحی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة فلسفه (گرایش تطبیقی)، دانشکدة ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز. 
  35. لالر، رابرت، 1362؛ «هندسة قدسی، استعارة نظام عالم»، فصل‌نامة هنر و معماری، شمارة 3: صص 85 ـ 76.
  36. لک‌زایی، مهدی و محمدحسین زارعی محمودآبادی، 1395؛ «جایگاه متن یا شخص در مقارنة اسلام و مسیحیت»، پژوهش‌های اعتقادی ـ کلامی، سال ششم، شمارة بیست و چهارم: صص 71 ـ 53.
  37.  محمدحسن، زکی، 1377؛ هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمه: محمدابراهیم اقلیدی، چ اول، تهران: صدای معاصر.
  38. مددپور، محمد، 1390؛ آشنایی با آرای متفکران دربارة هنر، چ سوم، تهران: سورة مهر.
  39. معمارزاده، محمد، 1386؛ تصویر و تجسم عرفان در هنرهای اسلامی، چ اول، تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه الزهراء.
  40. معین، محمد، 1360؛ فرهنگ فارسی، چ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  41. مهدی‌پور، پریسا، 21/12/2013؛ «بررسی جلوه‌های هنرهای تزئینی امام‌زادگان و بقاع متبرکه»، بوشهر: اولین کنگرة بین‌المللی فرهنگ و اندیشة دینی.
  42. مؤمنی، محتشم، بی­تا؛ «جایگاه درخت در قرآن»، http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewprintarticle/linkid,5360, 2016, 08,08.
  43. نادری گرزالدینی، مرجانه، 7/3/2016؛ «مضامین و مفاهیم نگاره‌های گیاهی در تخت جمشید»، تهران:international conference on architecture, urbanism, civil engineering, art, environment- future horizons and retrospect, .
  44. نصر، سیدحسین، 1380؛ معرفت و معنویت، ترجمه: ان‌شاء‌الله رحمتی، چ اول، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
  45. هال، جیمز، 1380؛ فرهنگ ­نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه: رقیه بهزادی، چ اول، تهران: فرهنگ معاصر.
 
  1. http://chap.sch.ir/sites/default/files/books, 2016, 08, 12.
  2. http://wiki.ahlolbait.com/%D8%B1%D9%8E%D8%AD%D9%84, 2020, 02, 08.
  3.   http://www.google.com/imgres?imgur/, 2016, 08, 12.
  4. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C
  5. Metropolitan museum. (2014, 01, 17), 14th century Quran stand, http://www.islamic- arts.org/2014/14th-century-quran-stand/, 2016, 08, 12.
پژوهش های عرفانی

دوره 2، شماره 3
بهار و تابستان 1398
صفحه 63-85

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار