حقیقت انسانی و مرتبت انسانیت که از آن به مقام انسان کامل یا حقیقت محمدی(ص) یاد میشود، از فروعات اندیشة وحدت شخصی وجود است؛ بدین معنا که اصل و حقیقت وجود، منحصر در حق سبحانه و تعالی است و دیگر وجودات عالم واقع، جملگی ظهورات و شئون حق و بلکه همه از تجلیات آن وجود واحدند. انسانکامل، بهواسطة جامعیت، دربردارندة تمامی حقایق الهی و کونی است. این جامعیت و سعة وجودی، از یکطرف مرهون ارادة ازلی الهی است، ارادهای که انسان را مقصود و منظور نهایی آفرینش هستی و محل ظهور تام اسما، صفات، احکام و اعتبارات خداوندی قرار میدهد و از طرف دیگر، با توجه به اینکه در چینش نظام هستی، انسان در آخرین مرتبه از تنزلات مظاهر و در پایینترین مرتبه از مراتب ظهورات الهی قرار دارد، به حکم «کلُّمرتبهٍ سافله شاملهٌ لعُلیاهَا»، تمامی مظاهر عالیه را جامع و شامل و همة مراتب و تجلیات را از عرش تا فرش، به یک حقیقت وحدانی و به نحو احدیت جمع داراست.
این مقاله، به روش توصیفی ـ مقایسهای به بررسی جامعیت وجودی انسان، بهعنوان شاخصهای اساسی در عرفان شیعی و با تکیه بر عرفان ابن ترکه و ملاصدرا پرداخته‌است که1. هر دو بر وجود خصوصیتی در حقیقت انسانی و سِرشت اعتدالی انسان تأکید دارند و 2. معتقدند که حکم ازلی و ارادة الهی، در سایة حرکت حُبّی مقدس، بر کون جامع بودن انسان تعلق گرفته‌است و... .
آشتیانی، سیدجلالالدین،1370؛ شرح مقدمة قیصری بر فصوصالحکم؛ چ سوم، تهران: چاپخانة سپهر.
آملی، حیدر بن علی، 1386؛ جامعالاسرار و منبعالانوار؛ با تصحیحات و دو مقدمه از هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی؛ چ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن ترکه اصفهانی، علی بن محمد، 1387؛ تمهیدالقواعد؛ با حواشیِ محمدرضا قمشهای و محمود قمی؛ مقدمه، تصحیح و تعلیق: سیدجلالالدین آشتیانی؛ چ چهارم، قم: بوستان کتاب.
ابنعربی، محییالدین، 1387؛ فصوصالحکم؛ ترجمه و تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مولی.
-----------------، 1391؛ إنشاءالدوائر؛ ترجمه: محمد خواجوی، تهران: مولی.
جامی، عبدالرحمن، 1366؛ نفحاتالانس من حضرات‌القدس؛ تصحیح: مهدی توحیدی‌پور، چ دوم، تهران: سعدی.
---------------،1381؛ نقدالنصوص فی شرح نقش‌الفصوص؛ تصحیح: ویلیام چیتیک، پیشگفتار: سیدجلالالدین آشتیانی، چ دوم، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
جندی، مؤیدالدین،1381؛ شرح فصوصالحکم؛ تصحیح: سیدجلالالدین آشتیانی، چ دوم، قم: بوستان کتاب.
----------------، 1390؛ عین نضّاخ تحریر تمهیدالقواعد؛ تحقیق و تنظیم: حمید پارسانیا، چ دوم، قم: مرکز نشر اسراء.
جیلی، عبدالکریم، 2008م؛ الکهف و الرقیم فیشرح بسمالله الرحمن الرحیم؛ بیروت: دار و مکتبه الهلال.
--------------، 1392؛ الإنسان الکامل فی معرفه الاوائل و الاواخر؛ ترجمه: سیدعلی حسینی آملی، قم: آیت اشراق.
حافظ، شمس‌الدین محمد،1382؛ دیوان حافظ بر اساس نسخة خلخالی و مقابله با نسخة بادلیان و پنجاب؛ تصحیح: بهاءالدین خرمشاهی، چ چهارم، تهران: دوستان.
حسین بن عبدالله(ابن سینا)،1404ه.ق؛ الشفاء(الهیات)؛ دورة 9 جلدی، با مقدمة دکتر ابراهیم مدکور؛ تحقیق: الاستاذین الأب قنواتی و سعید زاید، بی‌تا، المؤسسه الجامعیه للدراسات الاسلامیه.
--------------------، 1387؛ المظاهر الالهیه فی أسرار العلوم الکمالیه، تصحیح و تحقیق و مقدمه: سیدمحمد خامنهای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
--------------------،1381؛ المبدأ و المعاد فیالحکمه المتعالیه، تصحیح و تحقیق و مقدمه: محمد ذبیحی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
--------------------،1383؛ الحکمه المتعالیه فی الأسفار الأربعه العقلیه؛تصحیح و تحقیق: غلامرضا اعوانی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
--------------------،1389؛ تفسیر القرآن الکریم؛با مقدمه و اشرافِ محمد خامنهای، تصحیح و تحقیق: محمد خواجوی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
-------------------،1389؛ أسرارالآیات و أنوارالبیّنات؛ تصحیح و تحقیق: محمدعلی جاودان و سیدمحمدرضا احمدی بروجردی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1388؛تفسیر المیزان؛ ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی(دورة 20 جلدی)، چ بیست و هشتم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
فرغانی، سعید بن محمد،1379؛ مشارق الدراری: شرح تائیة ابنفارض؛ مقدمه و تعلیقات: سیدجلالالدین آشتیانی، چ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
فیض کاشانی، ملامحسن، 1375؛ اصول المعارف؛ تعلیق و تصحیح و مقدمه: سیدجلالالدین آشتیانی، چ سوم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
درستکار, علی, خیاطیان, قدرت الله, حمزئیان, عظیم. (1398). جامعیت وجودی انسان، شاخصهای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابن‌ترکه اصفهانی و ملاصدرا). پژوهش های عرفانی, 2(3), 41-61.
MLA
علی درستکار; قدرت الله خیاطیان; عظیم حمزئیان. "جامعیت وجودی انسان، شاخصهای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابن‌ترکه اصفهانی و ملاصدرا)". پژوهش های عرفانی, 2, 3, 1398, 41-61.
HARVARD
درستکار, علی, خیاطیان, قدرت الله, حمزئیان, عظیم. (1398). 'جامعیت وجودی انسان، شاخصهای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابن‌ترکه اصفهانی و ملاصدرا)', پژوهش های عرفانی, 2(3), pp. 41-61.
VANCOUVER
درستکار, علی, خیاطیان, قدرت الله, حمزئیان, عظیم. جامعیت وجودی انسان، شاخصهای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابن‌ترکه اصفهانی و ملاصدرا). پژوهش های عرفانی, 1398; 2(3): 41-61.
)